Hipogonadizm (Düşük Testosteron)

Hipogonadizm (Düşük Testosteron) Nedir?

Hipogonadizm, vücudun yeterli testosteron üretememesi durumudur. Temelde iki ana tipi vardır:

Testislerin kendisinde bir sorun vardır. Testisler yeterli testosteron üretemez. Örnekler:

• Klinefelter sendromu (XXY kromozomu),
• Testis travmaları,
• Enfeksiyonlar (örneğin kabakulak sonrası testis iltihabı),
• Testis kanseri,
• Radyasyon veya kemoterapi hasarı.

Hipotalamus veya hipofiz bezinde bozukluk vardır. Testisler normal çalışır ama yeterli uyarı alamaz. Örnekler:

• Hipopituitarizm,
• Hipotalamik hastalıklar,
• Kronik hastalıklar,
• Obezite,
• İlaçlar (opiatlar, kortikosteroidler),
• Yaşlanma (kısmi sekonder hipogonadizm).

Hipogonadizmin Belirtileri ve Bulguları

• Cinsel istekte (libido) azalma
• Ereksiyon problemleri (sertleşme sorunu)
• Azalmış sperm sayısı ve infertilite
• Cinsel performansta düşüş
• Kas kütlesinde azalma ve güçsüzlük
• Vücutta yağ oranında artış, özellikle karın bölgesinde
• Kemik yoğunluğunda azalma (osteoporoz riski)

Hipogonadizm ayrıca yorgunluk, enerji eksikliği, vücut kıllarında azalma, göğüs büyümesi (jinekomasti), testis küçülmesi ve psikolojik belirtiler olarak depresyon, konsantrasyon güçlüğü, motivasyon eksikliği ile ruh hali dalgalanmalarına yol açabilir.

Eğer hipogonadizm çocuklukta veya ergenlik öncesinde başlarsa;

• Ergenlik gecikmesi,
• Ses kalınlaşmaması,
• Penis ve testislerin gelişmemesi,
• Boy kısalığı,
• Kas kitlesinin azlığı.

Hipogonadizmin Nedenleri

Hipogonadizm, çeşitli faktörlerin etkisiyle ortaya çıkabilen karmaşık bir durumdur. Testosteron üretiminin azalmasına yol açan bu faktörler, doğumsal bozukluklardan çevresel etkenlere kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Hipogonadizmi tetikleyen en sık karşılaşılan nedenler aşağıda sıralanmıştır:

Klinefelter sendromu, Kallmann sendromu (hipotalamik bozukluk) ve diğer kromozomal anomaliler.

Kabakulak ve diğer viral enfeksiyonlar, travma ve cerrahi müdahaleler, radyasyon ve kemoterapi.

Hipotalamus ve Hipofiz Hastalıkları

Tümörler, enfeksiyonlar, travmalar ve infiltratif hastalıklar.

Diyabet, kronik böbrek yetmezliği, karaciğer hastalıkları ve HIV enfeksiyonu.

Opioidler, glukokortikoidler, kemoterapötikler, alkol ve madde bağımlılığı.

Yaşla birlikte testosteron üretiminde doğal bir azalma meydana gelir.

Tanı Yöntemleri

Hipogonadizm tanısında klinik bulgular kadar laboratuvar testleri de büyük önem taşır. Tanı sürecinde ayrıntılı anamnez alınarak cinsel yaşam, enerji seviyesi, mevcut hastalıklar ve ilaç kullanımı değerlendirilir; fizik muayenede testis boyutu, vücut kılları, jinekomasti ve kas kütlesi incelenir. Laboratuvar testlerinde genellikle sabah erken saatlerde total testosteron ölçümü yapılır; total testosteron düşükse veya serum albumin anormalse serbest testosteron da değerlendirilir. Ayrıca hipogonadizmin tipini ayırt etmek için LH ve FSH seviyeleri, ek olarak prolaktin, TSH ve kortizol gibi hormon testleri istenebilir. İnfertilite şüphesi varsa semen analizi yapılır. Görüntüleme yöntemleri olarak sekonder hipogonadizm şüphesinde hipofiz MR, testiküler yapı ve olası kitlelerin değerlendirilmesi için ise testis ultrasonu kullanılır.

Hipogonadizm Tedavi Yöntemleri

Hipogonadizmin tedavisi çoğunlukla testosteron replasman tedavisi (TRT) ile yapılır ve bu tedavi mutlaka uzman kontrolünde, kişiye özel planlanmalıdır. TRT’nin amacı, testosteron seviyelerini normal aralıklara getirerek libido, ereksiyon, kas kütlesi, kemik yoğunluğu, enerji ve ruh hali gibi yaşam kalitesini artıran belirtileri iyileştirmektir. Tedavi enjeksiyon, jel, krem, transdermal bant veya subkutan implant şeklinde uygulanabilir. Ayrıca altta yatan hastalıkların tedavisi, yaşam tarzı değişiklikleri, psikolojik destek ve fertilite isteyenler için hormon uyarıcı tedaviler destekleyici yaklaşımlar arasında yer alır.

Testosteronun Rolü ve Erkek Sağlığı

Testosteron, erkeklerde testislerde üretilen ana cinsiyet hormonudur. Ergenlikte erkek cinsiyet özelliklerinin gelişimini sağlar; ses kalınlaşması, sakal teli çıkması, kas kütlesi artışı, penis ve testis gelişimi gibi süreçlerde kritik rol oynar. Yetişkin erkeklerde:

• Cinsel dürtü (libido) ve performans,
• Sperm üretimi,
• Kas kütlesi ve gücü,
• Kemik yoğunluğu,
• Yağ dağılımı ve metabolizma,
• Enerji seviyesi,
• Ruh hali ve bilişsel fonksiyonlar

Testosteron üretimi, hipotalamus-hipofiz-testis aksı adı verilen karmaşık bir hormonal düzenleme sistemiyle kontrol edilir:

• Hipotalamus, GnRH (Gonadotropin releasing hormone) salgılar.
• Hipofiz bezi, GnRH etkisiyle LH (Luteinize edici hormon) ve FSH (Follikül uyarıcı hormon) üretir.
• LH, testislerde Leydig hücrelerini uyararak testosteron üretimini sağlar.

Hipogonadizmin ve Cinsel Yaşam Üzerindeki Etkileri

Hipogonadizm cinsel yaşam üzerinde belirgin olumsuz etkiler yapabilir. Testosteronun cinsel isteği ve ereksiyon mekanizmalarını destekleyici etkileri vardır. Testosteron düşüklüğünde;

• Cinsel istek azalır,
• Ereksiyonun sertliği bozulabilir,
• Cinsel performans ve tatmin azalabilir,
• Psikolojik olarak özgüven düşer.

Tedavi ile bu sorunların çoğu geriler. Ancak tedaviye rağmen devam eden ereksiyon problemleri için fosfodiesteraz inhibitörleri (sildenafil vb.) eklenebilir.

Yaşam Kalitesi ve Hipogonadizm

Hipogonadizm sadece fizyolojik değil, psikososyal etkileriyle de yaşam kalitesini düşürür. Depresyon, anksiyete, sosyal izolasyon ve iş performansında azalma sık görülür. Testosteron tedavisi ile bu etkiler önemli ölçüde azalabilir.